{"4":"

Niewielka, ale wyjątkowa Bazaltowa Skałka w rezerwacie Biała Woda to geologiczna ciekawostka, której nie znajdziemy nigdzie indziej w Pieninach.

\n\n

Położenie i rozmiary

Skałka znajduje się w południowej części Małych Pienin, tuż obok rezerwatu przyrody Biała Woda w Jaworkach. Leży około 500 metrów od wejścia do doliny, przy czerwonym szlaku prowadzącym do Obidzy w Beskidzie Sądeckim. Na tle otaczających ją skał wyróżnia się ciemnym kolorem i zwartą bryłą.

Bazaltowa Skałka nie imponuje rozmiarami, jej podstawa mierzy około 7 × 8 metrów, a wysokość wynosi 3–3,5 metra. Dla geologa to jednak obiekt wyjątkowy, ponieważ wyraźnie odcina się od otoczenia i reprezentuje zupełnie inny typ niż reszta doliny. Bazaltowa Skałka od roku 1962 jest pomnikiem przyrody.

\n\n

Dlaczego jest osobliwa?

Bazaltowa Skałka to olistolith, czyli oderwany blok skalny obcego pochodzenia, który został osadzony wśród skał osadowych. W całych Pieninach jest to jedyny znany fragment skały wulkanicznej. Większość tutejszych formacji tworzą piaskowce, wapienie i zlepieńce, powstałe w wyniku sedymentacji morskiej. Bazalt natomiast pochodzi z erupcji wulkanicznej proces zupełnie inny niż powstawanie osadów.

Skałka jest ciemnoszara, zbita i ciężka. W jej wnętrzu można zauważyć pęcherzyki pogazowe ślady po gazach, które wydzielały się z lawy podczas stygnięcia. Na powierzchni widoczne są charakterystyczne spękania, tworzące miejscami układ słupowy i skorupowy. To efekt szybkiego krzepnięcia gorącej lawy.

\n\n

Jak powstała?

Około 110 milionów lat temu, w okresie kredy, na dnie dawnego oceanu Tetydy doszło do erupcji wulkanicznej. Lawa bazaltowa wydostała się na powierzchnię, tworząc niewielkie wypływy i czopy. Fragment jednego z nich oderwał się w wyniku ruchów tektonicznych i osuwisk. Został przeniesiony i zablokowany w osadach, które z czasem przekształciły się w zlepieńce formacji jarmuckiej. Tak powstał olistolit, geologiczny „gość” w zupełnie obcym środowisku.

To właśnie ta historia sprawia, że Bazaltowa Skałka jest wyjątkowa. Pokazuje dwa różne światy: gwałtowny, wulkaniczny proces powstawania bazaltu i spokojne, powolne osadzanie się skał klastycznych w morzu.

\n\n

Najbliższe analogie

Podobne przykłady można znaleźć jedynie w kilku miejscach Karpat. W Polsce poza Bazaltową Skałką brak innych tak dobrze udokumentowanych bazaltowych olistolitów. Na Słowacji, w Pienińskim Pasie Skałkowym, olistolity o zbliżonej genezie spotyka się m.in. w rejonie Vršatca i Hanigovców. Większe i bardziej różnorodne struktury tego typu opisano także w Karpatach Wschodnich na Ukrainie, gdzie występują olistolity wulkaniczne o znacznych rozmiarach.

Trzeba jednak podkreślić, że w większości przypadków spotykane są olistolity wapienne czy piaskowcowe. Bazaltowy fragment w Białej Wodzie to rzadkość na skalę europejską i wyjątkowy punkt odniesienia dla badań geologicznych.

\n\n

Podsumowanie

Choć Bazaltowa Skałka w Białej Wodzie ma zaledwie kilka metrów wysokości, jej znaczenie naukowe i edukacyjne jest ogromne. To dowód na obecność dawnych procesów wulkanicznych w obszarze, który dziś kojarzymy głównie ze skałami osadowymi. Dzięki niej możemy w jednym miejscu zobaczyć kontrast między światem osadów a światem lawy. To właśnie czyni z niej osobliwość, której nie znajdziemy w żadnym innym zakątku Pienin.

","13":"

Small but remarkable, the Basalt Rock in the Biała Woda Nature Reserve is a geological curiosity found nowhere else in the Pieniny Mountains.

\n\n

Location and size

The rock is located in the southern part of the Little Pieniny Mountains, right next to the Biała Woda Nature Reserve in Jaworki. It lies about 500 meters from the entrance to the valley, along the red trail leading to Obidza in the Beskid Sądecki range. Among the surrounding rocks, it stands out with its dark color and compact shape.

The Basalt Rock is not large – its base measures about 7 × 8 meters, and its height reaches 3–3.5 meters. For geologists, however, it is an exceptional formation, as it clearly contrasts with its surroundings and represents a completely different type of rock than the rest of the valley. Since 1962, the Basalt Rock has been protected as a natural monument.

\n\n

Why is it unusual?

The Basalt Rock is an olistolith, a detached block of foreign origin that became embedded among sedimentary rocks. It is the only known fragment of volcanic rock in the entire Pieniny range. Most formations here consist of sandstones, limestones, and conglomerates formed through marine sedimentation. Basalt, by contrast, originates from volcanic eruptions – a process completely different from the formation of sediments.

The rock is dark gray, dense, and heavy. Inside, one can spot vesicles – traces of gases released from the lava as it cooled. On the surface, characteristic fractures are visible, in places forming columnar and shell-like patterns. These are the result of the rapid solidification of hot lava.

\n\n

How was it formed?

Around 110 million years ago, during the Cretaceous period, a volcanic eruption took place on the floor of the ancient Tethys Ocean. Basaltic lava reached the surface, forming small flows and plugs. A fragment of one of them broke off due to tectonic movements and landslides. It was transported and embedded within sediments that later turned into conglomerates of the Jarmuta Formation. In this way, an olistolith was created – a geological “guest” in a completely foreign environment.

This very history makes the Basalt Rock so unique. It illustrates two contrasting worlds: the violent volcanic process of basalt formation and the calm, gradual deposition of clastic rocks in the sea.

\n\n

Closest analogies

Similar examples can be found only in a few places in the Carpathians. In Poland, apart from the Basalt Rock, there are no other well-documented basalt olistoliths. In Slovakia, within the Pieniny Klippen Belt, olistoliths of similar origin occur in the areas of Vršatec and Hanigovce. Larger and more diverse structures of this type have also been described in the Eastern Carpathians in Ukraine, where sizeable volcanic olistoliths are present.

It should be emphasized, however, that in most cases the encountered olistoliths are limestone or sandstone. The basalt fragment in Biała Woda is a rarity on a European scale and serves as an exceptional reference point for geological research.

\n\n

Summary

Although the Basalt Rock in Biała Woda rises only a few meters high, its scientific and educational significance is immense. It serves as evidence of ancient volcanic activity in an area now primarily associated with sedimentary rocks. Here, in a single spot, one can observe the striking contrast between the world of sediments and the world of lava. This is what makes it a true curiosity, unmatched anywhere else in the Pieniny Mountains.

","14":"

Malá, ale výnimočná Bazaltová skala v rezervácii Biela voda je geologická zaujímavosť, ktorú nenájdeme nikde inde v Pieninách.

\n\n

Poloha a rozmery

Skalka sa nachádza v južnej časti Malých Pienin, hneď vedľa prírodnej rezervácie Biela voda v Jaworkách. Leží približne 500 metrov od vstupu do doliny, pri červenom turistickom chodníku vedúcom na Obidzu v Beskide Sądeckom. Na pozadí okolitých skál vyniká tmavou farbou a kompaktným tvarom.

Bazaltová skala neohúri rozmermi – jej základňa meria približne 7 × 8 metrov a výška dosahuje 3–3,5 metra. Pre geológa je to však výnimočný objekt, pretože sa jasne odlišuje od okolia a predstavuje úplne iný typ horniny než zvyšok doliny. Bazaltová skala je od roku 1962 chráneným prírodným výtvorom.

\n\n

Prečo je osobitá?

Bazaltová skala je olistolit, teda odtrhnutý skalný blok cudzieho pôvodu, ktorý bol usadený medzi usadenými horninami. V celých Pieninách ide o jediný známy fragment vulkanickej horniny. Väčšinu tunajších formácií tvoria pieskovce, vápence a zlepence, vzniknuté sedimentáciou v morskom prostredí. Bazalt však pochádza z vulkanickej erupcie – procesu úplne odlišného od vzniku usadenín.

Skala je tmavosivá, hutná a ťažká. V jej vnútri možno pozorovať plynové dutinky – stopy po plynoch, ktoré sa uvoľňovali z lávy počas tuhnutia. Na povrchu sú viditeľné charakteristické pukliny, ktoré miestami vytvárajú stĺpovitý alebo šupinovitý vzor. To je výsledok rýchleho chladnutia horúcej lávy.

\n\n

Ako vznikla?

Približne pred 110 miliónmi rokov, v období kriedy, došlo na dne bývalého oceánu Tetydy k sopečnej erupcii. Bazaltová láva sa dostala na povrch a vytvorila menšie výlevy a sopúchy. Fragment jedného z nich sa v dôsledku tektonických pohybov a zosuvov odtrhol. Bol prenesený a zablokovaný v sedimentoch, ktoré sa časom premenili na zlepence jarmutskej formácie. Tak vznikol olistolit – geologický „hosť“ v úplne cudzom prostredí.

Práve tento príbeh robí Bazaltovú skalu výnimočnou. Ukazuje dva odlišné svety: prudký, sopečný proces vzniku bazaltu a pokojné, pomalé usadzovanie klastických hornín v mori.

\n\n

Najbližšie analógie

Podobné príklady možno nájsť len na niekoľkých miestach Karpát. V Poľsku, okrem Bazaltovej skaly, niet iných tak dobre zdokumentovaných bazaltových olistolitov. Na Slovensku, v Pieninskom bradlovom páse, sa olistolity s podobným pôvodom vyskytujú napríklad v oblasti Vršatca a Hanigoviec. Väčšie a rozmanitejšie štruktúry tohto typu boli opísané aj vo Východných Karpatoch na Ukrajine, kde sa nachádzajú vulkanické olistolity značných rozmerov.

Treba však zdôrazniť, že vo väčšine prípadov sa stretávame s olistolitmi vápenecovými či pieskovcovými. Bazaltový fragment v Bielej vode je vzácnosťou v európskom meradle a predstavuje výnimočný referenčný bod pre geologický výskum.

\n\n

Zhrnutie

Hoci Bazaltová skala v Bielej vode má len niekoľko metrov výšky, jej vedecký a vzdelávací význam je obrovský. Je dôkazom prítomnosti dávnych vulkanických procesov v oblasti, ktorú si dnes spájame najmä s usadenými horninami. Vďaka nej môžeme na jednom mieste vidieť kontrast medzi svetom sedimentov a svetom lávy. Práve to z nej robí osobitosť, ktorú nenájdeme v žiadnom inom kúte Pienin.